×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zanieczyszczenie powietrza – jak ograniczyć skutki zdrowotne

Prof. dr hab. n. med. Andrzej Lekston
III Katedra i Oddział Kliniczny Kardiologii SUM
Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze
mp.pl/treningzdrowotny

Wpływ zanieczyszczenia powietrza na zdrowie

Zanieczyszczenia powietrza są głównymi przyczynami globalnych zagrożeń środowiska. Międzynarodowa Organizacja Pracy definiuje je jako wszelkie skażenie powietrza przez substancje, które są szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne z innych przyczyn, bez względu na ich postać fizyczną. Przyczyniają się do powstawania wielu chorób oraz zaburzeń reprodukcji i alergii. Działają niekorzystnie również na świat roślinny, zakłócając procesy fotosyntezy, transpiracji i oddychania.
Wtórnie skażają również wody i gleby. Powoduje to zwiększenie zawartości ołowiu, miedzi, cynku, glinu oraz kadmu w wodzie dostarczanej do naszych mieszkań. W skali globalnej mają wpływ na zmiany klimatyczne.
Zanieczyszczenie powietrza stało się głównym zagrożeniem środowiskowym dla zdrowia i przyczyną przedwczesnych zgonów.
Zdjęcia satelitarne pozwoliły na uwidocznienie mapy zanieczyszczeń. Wyniki pokazują, że równie groźnym zabójcą co smog przemysłowy, jest pył węglowy i sadze z wiejskich pieców opalanych węglem, drewnem czy biomasą. Największy zasięg terytorialny mają zanieczyszczenia wynikające z tzw. niskiej emisji, czyli – spalinami emitowanymi z domowych palenisk, zwłaszcza w okresie zimowym oraz spalinami emitowanymi przez transport drogowy, są to głównie pyły PM2,5 i PM10 oraz benzo(a)piren (B(a)P).

Wielkość PM decyduje o zachowaniu się cząsteczki w atmosferze i w ludzkim ciele. Określa ona zdolność wnikania i wchłaniania cząsteczek w płucach. Cząsteczki powyżej 10 µm są uwięzione w nosie oraz gardle i nie docierają do płuc. Natomiast cząsteczki o średnicy 10 µm lub mniejszej w największym stopniu mogą wpływać na zdrowie człowieka. Cząsteczki o średnicy pomiędzy 5 a 10 µm są usuwane przez procesy fizyczne w gardle. Cząsteczki poniżej 5 µm docierają do oskrzelików, a cząstki o średnicy 2,5 µm lub mniejszej docierają do pęcherzyków płucnych. W czasie spoczynku człowiek dorosły wykonuje ok. 15 wdechów na minutę, za każdym wdechem wprowadza do płuc ok. 0,5 l powietrza, w ciągu minuty – ok. 7,5 litra powietrza, a w ciągu doby 10 500 litrów (czyli 10,5 m3). Tylko ok. 1/5 (20%) powietrza pobieranego stanowi tlen, reszta to inne składniki powietrza, w tym niestety także pyłowe i gazowe.
Dzieci wdychają ok. 50% więcej powietrza na kilogram masy ciała niż osoba dorosła. Ponadto układ oddechowy u dzieci jest niedojrzały morfologicznie i czynnościowo, a odporność słabsza. Dlatego dzieci są bardziej wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza niż dorośli.

Poważnym problemem w Polsce są duże stężenia wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), w tym wspomnianego silnie rakotwórczego benzo[a]pirenu (B(a)P, występującego także w dymie papierosowym. Średnie roczne stężenia B(a)P w wielu miejscowościach w Polsce przekraczają nawet kilkunastokrotnie poziom dopuszczalny (1 ng/m3). W sezonie grzewczym stężenia WWA są wielokrotnie większe niż w lecie.

Oddychając tak zanieczyszczonym powietrzem, przyjmujemy rocznie dawkę B(a)P odpowiadającą wypaleniu kilku tysięcy papierosów. Stąd też często te same choroby i dolegliwości występują zarówno u niepalących osób oddychających zanieczyszczonym powietrzem, jak i u nałogowych palaczy tytoniu.

Na liście zanieczyszczeń powietrza znajdują się również tlenki azotu (NOx), których znaczne stężenia w ciągu całego roku występują przede wszystkim w pobliżu ruchliwych ulic. Większość dużych aglomeracji w Polsce (m.in. Warszawa, Wrocław, Kraków) boryka się z dużymi, ponadnormatywnymi stężeniami NOx. Tlenki azotu mogą reagować z innymi zanieczyszczeniami powietrza, tworząc związki bardziej szkodliwe niż te pierwotnie wyemitowane.

Wpływ zanieczyszczeń na człowieka

Polscy eksperci podkreślają, że wśród grup najbardziej narażonych na zanieczyszczenia atmosfery są dzieci, ludzie w podeszłym wieku, kobiety ciężarne oraz osoby z chorobami dróg oddechowych. Wskazują, że długotrwała obecność trujących gazów w atmosferze wywołuje choroby naczyniowe, zawały serca, udary, astmę i alergie już na etapie życia płodowego. Dodatkowo w rejonach zanieczyszczeń zwiększa się liczba infekcji, które pociągają za sobą dalsze obciążenia dla gospodarki, m.in. w postaci wizyt u lekarza czy nieobecności w pracy.
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na występowanie chorób układu oddechowego, układu krążenia, udarów mózgu, nowotworów płuc oraz na zwiększenie umieralności w populacji ogólnej został dobrze udokumentowany.

Oddziaływanie zanieczyszczonego powietrza na żywe organizmy może być krótko- i długotrwałe.
Krótkotrwałe narażenie może spowodować incydenty zatorowo-zakrzepowe (zawał serca, udar mózgu), długotrwałe zaś – przewlekłe choroby tkanki płucnej, rozwój miażdżycy czy nowotwory.
Z raportu WHO z 2016 roku wynika, że ok. 7 mln przedwczesnych zgonów spowodowanych było zanieczyszczeniem powietrza, w tym prawie 3 mln ogólnie stanowiła: choroba niedokrwienna serca (1 mln) i udar mózgu (1 mln) oraz (1 mln) ostra niewydolność oddechowa i POChP (0,4 mln i rak płuca (0,4 mln). W Polsce według Raportu Europejskiej Agencji Środowiska stwierdza się rocznie prawie 50 tys. zgonów z podobnymi proporcjami. Statystyczny mieszkaniec Unii Europejskiej żyje z powodu smogu 8 miesięcy krócej , Polak aż 10 miesięcy. Według różnych analiz powietrze jest siódmym czynnikiem ryzyka rozwoju wielu chorób – po nieodpowiedniej diecie, nadciśnieniu tętniczym, paleniu papierosów, dużym stężeniu cholesterolu, otyłości i nadwadze oraz cukrzycy.

Problem zanieczyszczeń powietrza w aglomeracji śląskiej

Śląsk/Zanieczyszczenia/Kraj

Według statystyk Śląsk stanowi 4,0% całkowitej powierzchni Polski,12,0% populacji kraju, emituje zaś 21,4% pyłów, 44,9% gazów w skali kraju, stwierdza się także najwyższe średnie roczne stężenia pyłu PM2,5. Największe natężenie ruchu samochodowego na drogach krajowych w 2015 roku, wynoszące ponad 20 tys. pojazdów na dobę jest 2-dwukrotnie większe od średniej krajowej i ok. 3-krotnie większe w stosunku do województwa warmińsko-mazurskiego. Największy udział powierzchni zabudowanych i zurbanizowanych w stosunku do powierzchni województwa występuje w województwie śląskim – 12%, najmniejszy zaś w województwie warmińsko-mazurskim – 3,65%.

Śląskie/Kraj – umieralność

Według danych GUS województwo śląskie jest jednym z 3 województw z największą umieralnością z powodu chorób sercowo-naczyniowych – ponad 490 zgonów na 100 tys. ludności; jest to umieralność ok. 10% większa niż średnia krajowa! i ok. 20% większa w stosunku do najmniejszej w województwie podlaskim!
Według Rządowej Rady Ludnościowej województwo śląskie w standaryzowanych współczynnikach zachorowalności na ostry zawał serca zajmuje jedno z czołowych miejsc. Zachorowalność ta jest o 1/3 (30%) większa dla mężczyzn w stosunku do najmniejszej w województwie podlaskim. Dodatkowo na Śląsku odnotowuje się najwięcej zgonów z powodu nowotworów 289,5/100 tys., stanowi to ok. 10% więcej niż średnia krajowa. W Aglomeracji Górnośląskiej czy Częstochowie odnotowuje się ponad 2-krotnie większą liczbę przedwczesnych zgonów związanych z zanieczyszczeniem powietrza w porównaniu np. z Koszalinem, Rzeszowem czy Olsztynem.

Zanieczyszczenia powietrza a koszty

Wg danych Dr Krzysztofa Skotaka zNarodowego Instytutu Zdrowia Publicznego złej jakości powietrze kosztuje Polskę rocznie: 13% PKB, jest to drugi największy koszt w Europie, największy udział w PKB w Europie Środkowej.
Mając na uwadze stale rosnące zagrożenie dla zdrowia związane z zanieczyszczeniem powietrza, a zwłaszcza jego wpływu na układ krążenia, w III Katedrze i Klinice Kardiologii w Śląskim Centrum Chorób Serca w Zabrzu pod kier. prof. Mariusza Gąsiora podjęto badania mające na celu ocenę skali zagrożenia zanieczyszczeń dla populacji województwa śląskiego (materiał pracy doktorskiej Anety Desperak).

Powszechnie wiadomo o wzroście częstości zachorowań na choroby układu sercowo-naczyniowego w przypadku podwyższonego stężenia niektórych zanieczyszczeń gazowych i pyłów zawieszonych. Jednak większość badań w tej dziedzinie dotyczy pojedynczych czynników, jest prowadzona na małych populacjach lub nie uwzględnia parametrów meteorologicznych jako zmiennych zakłócających lub wzmacniających poszczególne korelacje. W dalszym ciągu dysponuje się małą wiedzą na temat interakcji pomiędzy podwyższonymi stężeniami zanieczyszczeń powietrza a stanem zdrowia pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowymi zamieszkującymi wysoce zurbanizowane tereny.

Dysponując Śląską Bazą Sercowo-Naczyniową z zebranymi wszystkimi przyczynami hospitalizacji z lat 2006–2012 oraz kompletnymi danymi dotyczącymi zanieczyszczeń i czynników meteorologicznych, postanowiliśmy przeanalizować ich wpływ na częstość nagłych zdarzeń sercowo-naczyniowych oraz śmiertelność. Województwo śląskie stanowi szczególny obszar kraju z uwagi na wysoki stopień urbanizacji i uprzemysłowienia. Stanowiąc zaledwie 4% powierzchni Polski i 12% populacji kraju, w województwie śląskim produkowana jest ponad 1/5 krajowej emisji zanieczyszczeń pyłowych i prawie połowa zanieczyszczeń gazowych.

Śląska Baza Sercowo-Naczyniowa

Dane dotyczące liczby hospitalizacji i wizyt w poradniach podstawowej opieki zdrowotnej pozyskano ze Śląskiej Bazy Sercowo-Naczyniowej, prowadzonej przez Dział Nauki Śląskiego Centrum Chorób Serca i Zakład Biostatystyki Śląskiego Uniwersytetu Medycznego na podstawie danych udostępnionych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Śląska Baza Sercowo-Naczyniowa obejmuje dane na temat 3 495 007 hospitalizacji, 61 906 964 świadczeń ambulatoryjnych i 23 868 421 procedur medycznych wykonanych w populacji 616 413 chorych z rozpoznaniami sercowo-naczyniowymi. Dane pochodzą z 310 podmiotów raportujących świadczenia stacjonarne i 1863 podmiotów raportujących świadczenia ambulatoryjne w latach 2006–2014 na terenie województwa śląskiego.

Dane na temat stężeń dobowych w powietrzu dwutlenku siarki (SO2), tlenku azotu (NO), dwutlenku azotu (NO2), tlenków azotu ogółem (NOx), tlenku węgla (CO), ozonu (O3), pyłów zawieszonych o wymiarze aerodynamicznym poniżej 10 (PM10) i mniejszym niż 2,5 (PM2,5) oraz warunków pogodowych – temperatury powietrza (T), wilgotności (H), ciśnienia atmosferycznego (PA) oraz prędkości wiatru (WS) pozyskano z bazy danych Śląskiego Monitoringu Powietrza, ogólnodostępnej na stronie internetowej Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska (WIOS). W analizie wykorzystano dane ze stacji pomiarowych tła zlokalizowanych w Dąbrowie Górniczej, Gliwicach, Katowicach, Sosnowcu, Tychach i Zabrzu. Alarmy smogowe zdefiniowano jako wartości stężeń PM10 przekraczające poziom informowania, stanowiący 200 µg/m3.

Do analizy włączono dane pacjentów zamieszkujących w latach 2006–2014 teren Aglomeracji Górnośląskiej zdefiniowanej analogicznie do strefy oceny jakości powietrza WIOS jako obszar miast–powiatów: Bytomia, Chorzowa, Dąbrowy Górniczej, Gliwic, Jaworzna, Katowic, Mysłowic, Piekar Śląskich, Rudy Śląskiej, Siemianowic Śląskich, Sosnowca, Świętochłowic, Tychów i Zabrza. Jest to obszar o powierzchni 1218 km2, zamieszkany przez 2 miliony osób.

Wykazano – co bardzo ważne, że podczas alarmów smogowych o 6% wzrastało ryzyko zgonu, w tym z przyczyn sercowo-naczyniowych o 8%, zwiększyła się liczba wizyt w POZ, więcej było epizodów migotania przedsionków, udarów mózgu, zatorowości płucnej.

"Jakby ich nie było (chorób związanych z zanieczyszczeniem powietrza), ludzie żyliby dłużej w zdrowiu, przez co koszty związane z leczeniem chorób przewlekłych (...) byłyby mniejsze. A to z kolei przyczyniłoby się do wzrostu gospodarczego, gdyż pieniądze nie szłyby na leczenie, tylko na inne cele" – zauważył Łukasz Adamkiewicz z Health and Environment Alliance (HEAL).

Jak ograniczyć narażenie zdrowia na zanieczyszczenie powietrza?

Proste meotody ograniczenia narażenia na zanieczyszczenie powietrza:

  1. przemieszczanie się pieszo, na rowerze lub środkiem transportu publicznego zamiast samochodami lub motorami
  2. unikanie niecałkowitego spalania biomasy w domowych systemach grzewczych
  3. unikanie spacerów lub jazdy na rowerze w czasie szczytu ruchu samochodowego
  4. uprawianie ćwiczeń w ogrodach lub parkach
  5. ograniczanie spędzania czasu na powietrzu w czasie okresów największego zanieczyszczenia, szczególnie osób z chorobami układu sercowo-naczyniowego lub chorobami układu oddechowego
  6. stosowanie filtrów w systemach wentylacji w domach położonych w obszarach o największym zanieczyszczeniu powietrza.

20.12.2017
Zobacz także
  • Jakość powietrza w Polsce najgorsza w Europie
  • Morawiecki: Będziemy walczyć ze smogiem
  • Prezydent Rybnika: Uchwała antysmogowa to zabawa w kotka i myszkę
  • 6% Polaków nie przejmuje się smogiem
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta

Polecają nas