Spirometria: co to jest, jak przebiega i co wykrywa?



Aktualizacja: dr n. med. Małgorzata Bulanda
Centrum Alergologii Klinicznej i Środowiskowej Szpital Uniwersytecki w Krakowie
Zakład Alergologii Klinicznej i Środowiskowej Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloński

Spirometria (badanie spirometryczne) to procedura pomiarowa prowadzona na urządzeniu nazywanym spirometrem, która wykrywa i pozwala ocenić stopień zaburzeń wentylacji. Spirometria jest najważniejszym z badań czynnościowych układu oddechowego, czyli badań, które pozwalają na obiektywną ocenę czynności płuc. Wykonanie badania spirometrycznego jest nieodłącznym elementem diagnostyki i oceny przebiegu przewlekłych chorób układu oddechowego, takich jak astma i POChP. Podczas spirometrii ocenia się objętość powietrza wydychanego z płuc i wdychanego do płuc. Badanie polega na oddychaniu przez ustnik aparatu. Wykonuje się zwykle tzw. spirometrię podstawową, a często również spirometrię po inhalacji leku rozkurczającego oskrzela (czasami określaną jako „próba rozkurczowa” lub „spirometria z oceną odwracalności obturacji”).

Wskazania

Spirometria jest to jedno z podstawowych badań w pulmonologii, dlatego zakres wskazań jest bardzo szeroki; wśród nich można wymienić:

  • podejrzenie astmy (badanie przydatne do rozpoznania) lub POChP (konieczne do rozpoznania tej choroby) oraz monitorowanie ich przebiegu
  • ocena czynności płuc u pacjentów z chorobami śródmiąższowymi (np. zwłóknieniem płuc, sarkoidozą i innymi)
  • kwalifikacja do zabiegów chirurgicznych
  • orzecznictwo medyczne, badania epidemiologiczne.

Przygotowanie do badania

  • Przed badaniem nie należy palić papierosów ani pić alkoholu (min. 4 godz., a najlepiej 24 godz.).
  • Nie należy zakładać ubrania krępującego ruchy tułowia (klatki piersiowej i brzucha).
  • Przez 2 godziny przed badaniem nie należy jeść obfitych posiłków.
  • Bezpośrednio przed badaniem (około 30 min) nie należy podejmować intensywnego wysiłku fizycznego.
  • Konieczne może być odstawienie przed badaniem niektórych leków przeciw astmie (tylko wtedy, gdy spirometria będzie wykonywana po inhalacji leku rozkurczającego oskrzela); podczas rejestracji/ustalania terminu badania chory zostanie zapewne poinformowany o konieczności odstawienia przed badaniem leków rozkurczających oskrzela (jeśli wykonywana będzie próba odwracalności obturacji).

Przeciwwskazania do badania

Spirometria jest badaniem bezpiecznym, można ją wykonywać nawet u zdrowych osób w ramach badań profilaktycznych. Przeciwwskazania do spirometrii dzielą się na bezwzględne, czyli sytuacje, w których nie wolno jej wykonywać i względne, czyli takie stany, w których nie powinno się jej wykonywać. Spirometria wiąże się z wysiłkiem oddechowym, dlatego przeciwwskazania obejmują stan, w którym taki wysiłek może zaszkodzić choremu.

Bezwzględnymi przeciwwskazaniami do wykonania spirometrii są:

  • tętniaki aorty albo tętnic mózgowych grożące pęknięciem (pod wpływem wysiłku mogą pęknąć), niedawno przebyta operacja na naczyniach krwionośnych
  • zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe, niedawno przebyte krwawienie wewnątrzczaszkowe lub operacja głowy
  • niedawne ostre stany, takie jak udar mózgu, zawał serca, niestabilna dławica piersiowa, odma opłucnowa
  • niekontrolowane i znaczne nadciśnienie tętnicze
  • niedawno przebyta operacja okulistyczna lub przebyte odwarstwienie siatkówki
  • krwioplucie o nieznanej etiologii.

Do przeciwwskazań względnych należą:

  • choroby mogące mieć wpływ na wiarygodność uzyskanych wyników, np. zespół otępienny, zaburzenia funkcji poznawczych
  • ból w klatce piersiowej lub jamie brzusznej, stan po zabiegu operacyjnym w obrębie klatki piersiowej lub jamy brzusznej
  • zawroty głowy
  • nudności i wymioty
  • zaburzenia rytmu serca
  • niedotlenienie po przerwaniu tlenoterapii.

Przebieg badania



Fot. 1. Spirometr


Fot. 2. Spirometria - przebieg badania

Spirometria jest badaniem dokładnym i powtarzalnym, o ile wykona się ją prawidłowo. Niektóre z wyników w znacznym stopniu zależą od wysiłku badanego. Nie należy się obawiać „włożenia serca” w badanie i wysiłku – spirometria nie jest badaniem szkodliwym.

Badanie wykonuje się w pozycji siedzącej. Należy siedzieć prosto, nie wolno się garbić. Należy objąć szczelnie ustnik aparatu wargami i dokładnie wykonywać polecenia technika prowadzącego badanie. Początkowo oddycha się spokojnie. Następnie na dany znak nabiera się maksymalnie głęboko powietrza, po czym wykonuje jak najmocniejszy i najszybszy wydech. To pierwsza „trudność techniczna” (można to sobie przećwiczyć – trzeba dmuchnąć możliwie najmocniej).

Następnie kontynuuje się wydech jak najdłużej. Wkrótce ma się wrażenie, że w płucach nie zostało już w ogóle powietrza – nie wolno się poddawać, trzeba dalej dmuchać, aż do momentu, kiedy technik powie, że można już przestać. Poprawne wykonanie spirometrii wcale nie jest takie proste, ale warto się postarać. Badanie nie jest szkodliwe dla zdrowia, a uzyskuje się wiarygodny i co ważniejsze powtarzalny (czyli podobny za każdym razem) wynik. Próbę zwykle powtarza się trzy razy, raz za razem, a uzyskane wyniki powinny być podobne – jest to jeden z warunków poprawnego wykonania badania.

Zasady interpretacji badania: jak rozpoznać dobre i złe wyniki spirometrii?

Lekarz ocenia, czy badanie jest prawidłowej jakości. Pod uwagę bierze się kilka parametrów, które pozwalają stwierdzić, czy badanie było prawidłowo przeprowadzone i czy badany włożył w nie dostatecznie dużo wysiłku.

Kryteria prawidłowo wykonanej spirometrii obejmują:

  • przynajmniej 3-krotne wykonanie (zwykle nie więcej niż 8 prób)
  • odpowiednio szybki początek
  • odpowiednio długi czas trwania natężonego wydechu
  • odpowiednie zakończenie, czyli plateau na krzywej objętość–czas
  • powtarzalność pomiarów – różnice pomiędzy 2 najlepszymi wynikami FVC i FEV1 nie powinny być większe nuż 150 ml
  • brak artefaktów (spowodowanych np. kaszlem, zamykaniem głośni, niepełnym wysiłkiem oddechowym).

Wyniki zostają przedstawione w postaci liczbowej oraz zwykle również w postaci wykresów. Najczęściej stosowana jest tzw. krzywa przepływ–objętość. Jest to wykres, w którym na osi pionowej zaznaczony jest przepływ, a na poziomej objętość wdychanego i wydychanego powietrza. Krzywa ma charakterystyczny kształt (u osób zdrowych zbliżony do trójkąta) z wyraźnym punktem PEF możliwie blisko osi przepływu oraz płasko przebiegającym końcowym odcinkiem z ostrym kątem dojścia do osi objętości. Krzywa objętość– czas powinna pokazywać szybką zmianę objętości wydychanego powietrza na początku wydechu oraz fazę plateau w ostatnich sekundach wydechu. Ocena wykresów znacznie ułatwia interpretację badania. Na podstawie kształtu krzywych i stosunków liczbowych parametrów natężonego wdechu i wydechu można podejrzewać typ obturacji w górnych i centralnych drogach oddechowych.

Najważniejsze parametry, które ocenia się podczas spirometrii:

  • FEV1, czyli nasilona pierwszosekundowa objętość wydechowa (forced expiratory volume in one second), to objętość powietrza, którą badany jest w stanie wydmuchać z płuc podczas pierwszej sekundy natężonego wydechu. Zależy ona od wielkości płuc (czyli od pojemności życiowej oraz od drożności dróg oddechowych). Zwężenie oskrzeli u chorego z napadem astmy albo z astmą słabo kontrolowaną ogranicza przepływ powietrza w czasie wydechu i powoduje zmniejszenie FEV1.
  • FVC, czyli nasilona pojemność życiowa (forced vital capacity), to ilość powietrza, jaką można wydmuchać od najgłębszego wdechu do maksymalnego wydechu. Zależy od wielkości płuc. Podobnie jak FEV1, zależy od wysiłku podczas badania.
  • FEV1/FVC, czyli tzw. test Tiffeneau, to iloraz FEV1 i FVC. Pozwala ocenić, czy zaburzenia obserwowane w badaniu spirometrycznym są wynikiem zwężenia oskrzeli (obturacji) – jest wówczas zmniejszony, albo powziąć podejrzenie, że zaburzenia są wynikiem zmniejszenia objętości płuc – wówczas jest prawidłowy lub zwiększony; potwierdzenie wymaga wykonania tzw. pletyzmografii.
  • Wskaźniki MEF albo FEF 25, 50 i 75, które umożliwiają ocenę przepływu powierza w drobnych oskrzelach. FEV1 i FVC to wskaźniki objętościowe (wynik jest podawany w litrach), MEF (FEF) to wskaźnik przepływowy (wynik jest podawany w litrach na sekundę).
  • PEF, czyli szczytowy przepływ wydechowy (peak expiratory flow), to największy przepływ, jaki badany jest w stanie uzyskać, wydmuchując powietrze z płuc. Być może mierzyłeś już kiedyś PEF za pomocą peakflowmetru, prostego urządzenia służącego do samokontroli astmy przez pacjentów. Wynik pomiaru PEF za pomocą spirometru jest dokładniejszy, jednak parametr ten nie jest tak dokładny, jak FEV1, dlatego przy ocenie spirometrii ma mniejszą wagę.

Wyniki w postaci liczbowej są podawane jako wartości bezwzględne (objętości w litrach, a przepływ w litrach/minutę) oraz w odniesieniu do wartości prawidłowych dla osoby danej rasy, płci i wzrostu (czyli tzw. wartości należnych). Zwyczajowo wynik podawano w odsetkach wartości należnej, np. FEV1 2,6 l, 68% wartości należnej (zwykle jest to skrót w.n. na wyniku). Lepszą (chociaż trudniejszą do zrozumienia) metodą odniesienia wyniku do wartości referencyjnych jest podawanie tzw. reszt standardowych. Wartości nieprawidłowe to wartości poniżej -2 reszt standardowych. Inną formą oceny wyników jest posługiwanie się percentylami. Granice przedziału normy powinny być definiowane na poziomie wartości odpowiadających 5 i 95 percentylowi (u dzieci 3 i 97 percentyl).

Co wykrywa spirometria?

Jednym zaburzeniem, które można zidentyfikować ze 100% pewnością na podstawie spirometrii jest obturacja. Z definicji jest to ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Obturacja jest rozpoznawana, jeśli dochodzi do zmniejszenia wskaźnika Tiffeneau, czyli FEV1/VCmax poniżej dolnej granicy normy (5 percentyla), gdzie VCmax jest maksymalną pojemnością życiową zmierzoną w którymkolwiek z manewrów oddechowych (VC lub FVC). Wśród przyczyn obturacji uogólnionej wymienia się astmę, POChP oraz inne sytuacje, w których dochodzi do zwężenia oskrzeli. Stopień obturacji ocenia się na podstawie FEV1 (% wartości należnej).

U pacjentów z astmą zwykle wynik spirometrii podstawowej jest prawidłowy. Dla astmy charakterystyczna jest obturacja o zmiennym nasileniu (>12% i >200 ml pomiędzy kolejnymi badaniami lub pod wpływem leczenia). Wytyczne rozpoznawania POChP wymagają stwierdzenia cech obturacji wyrażonych obniżeniem wskaźnika FEV1/FVC poniżej wartości 0,7 (70%) po podaniu leku rozkurczowego.

Na podstawie spirometrii można podejrzewać inny typ zaburzeń oddechowych – restrykcję, jednak, aby ją rozpoznać musimy wykonać specjalistyczne badanie – pletyzmografię.

Próba rozkurczowa

Po stwierdzeniu obturacji w badaniu spirometrycznym podajemy badanemu szybko działający lek rozszerzający oskrzela (zwykle salbutamol) i wykonujemy kolejne badanie spirometryczne po 20 minutach. Przyrost parametru FEV1, FVC o 12% wartości (zmierzonej) należnej i 200 ml świadczy o odwracalności obturacji. Aby wynik próby rozkurczowej był wiarygodny, należy przed jej wykonaniem odstawić leki rozszerzające oskrzela. Lekarz kierujący na badanie powinien poinformować pacjenta na jaki czas przed badaniem ma odstawić swoje leki wziewne (czas ten może się znacznie różnić w zależności od czasu działania stosowanego preparatu).

Pomiary PEF

Z definicji PEF (peak expiratory flow – przepływ szczytowy) jest to maksymalna szybkość przepływu osiągnięta podczas natężonego wydechu. Jest prosty do zmierzenia (za pomocą urządzenia nazywanego peak flow-meter). Domowe pomiary PEF są użyteczne u pacjentów z astmą oskrzelową, szczególnie w przypadku słabego odczuwania objawów duszności przez chorych.

06.03.2023
Wybrane treści dla Ciebie
  • Spirometryczna próba prowokacyjna
  • Spirometria u chorych na POChP
  • Pletyzmografia
  • Próba prowokacyjna z alergenem
  • Próba wysiłkowa
  • PEF - szczytowy przepływ wydechowy
  • Spirometria u chorych na astmę
  • Próba rozkurczowa u chorych na astmę
  • Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta